Basisgedrag
Het stimulus-respons model is bekend bij velen. Door iets wat in je omgeving gebeurt, vertoon jij bepaald gedrag. Bijvoorbeeld als iemand ‘hallo’ tegen je zegt, kijk je die persoon aan en zeg je waarschijnlijk iets terug en wanneer je hard je hoofd stoot, uit je een kreet van pijn. Ook in marketing en verkoop wordt dit model vaak gebruikt. Als iets 2,99 euro kost, kopen mensen het eerder dan wanneer het 3,00 euro kost en woorden als ‘opruiming’, ‘sale’ en ‘korting’ hebben ook sterke invloed op hoe wij reageren.
Dit zijn eenvoudige en onschuldige voorbeelden waarbij de respons onbewust reageert op de gebeurtenis (de stimulus). Echter, ook bij grotere of minder onschuldige gebeurtenissen gaat dit model op. Je kind heeft leuk gespeeld buiten en komt enthousiast thuis en maakt moddervlekken op de vloer. Jij reageert boos. Of iemand vergeet een afspraak en jij voelt je teleurgesteld en gekwetst. Op je werk heb je het al zo druk en toch accepteer je die extra klus (omdat je het zo leuk vind, omdat je geen ‘nee’ durft te zeggen, omdat het erbij hoort, omdat … etc.).
Eigenlijk is onze respons op heel veel situaties of gebeurtenissen onbewust of semi-onbewust. Met dat laatste bedoel ik dat we ons wel bewust zijn van onze respons, maar dat we diep van binnen eigenlijk een andere respons wilden geven.
Bewust sturen
Met de kennis van het stimulus-respons model kunnen we onze respons bewust sturen. We hebben dan misschien niet altijd invloed op wat er om ons heen gebeurt (binnenrennend kind, hoofd stoten tegen kastje, iemand die je laat zitten, werk dat op je bureau komt), maar we hebben 100% invloed op onze respons. Wat we nodig hebben om niet (semi-)onbewust te reageren op een stimulus is het besef dat er altijd een moment van tijd zit tussen de stimulus en onze respons. Dat kan een klein moment zijn of een groot moment, maar het moment is er. Stephen Covey noemt dit het gat tussen stimulus en respons. In dat moment beslissen we hoe we reageren. Als we ons bewust zijn van dat moment, kunnen we een bewuste keuze maken over onze respons. Je kunt bijvoorbeeld het binnenrennende kind optillen en lachend op het aanrecht zetten. Je kunt jezelf een standje geven dat je het kastdeurtje open hebt gelaten, je kunt een extra drankje bestellen en genieten van de onverwachte vrije tijd die je hebt gekregen doordat je gesprekspartner niet is komen opdagen, je kunt de extra klus weigeren of aangeven op welke termijn jij deze kunt behandelen.
Steeds vaker besef ik hoe makkelijk het is, om je respons te sturen als je je bewust bent dat jij aan het stuur staat. Zo heb ik laatst lachend door de regen gefietst, terwijl ik het echt niet leuk vond. En toen ik vorige week erg boos was op iemand omdat ik vond dat zij mij geen ruimte gaf om eigen beslissingen te nemen, kon ik die boosheid omzetten in gelatenheid. En natuurlijk lukt het mij nog heel vaak niet. Het is moeilijk om je bewust te worden van onbewust gedrag. Maar het lukt steeds vaker en steeds beter. Zolang ik maar besef dat ik zelf kan bepalen hoe ik reageer op een situatie of gebeurtenis. Wat een luxe!
Art of Zen 